Blog

Pablo Morilla Portela, nauczyciel w szkole podstawowej z edukacją włączającą

W jednym ze swoich ostatnich raportów (Światowa Organizacja Zdrowia, 2020) WHO ujawnia niepokojący wzrost problemów ze zdrowiem psychicznym wśród młodych ludzi; konkretnie informuje nas o sytuacji nastolatków, którzy coraz częściej cierpią na problemy związane z drażliwością, niepokojem i depresją. Stanowi to udowodnione zubożenie ich zdrowia, które będzie się pogłębiać w miarę ich dorastania.

Niewątpliwie zawiedliśmy jako społeczeństwo i sektor edukacji nie może być wyłącznie odpowiedzialny za przeciwdziałanie temu problemowi. Musimy rozważyć alternatywne rozwiązania, które mogłyby wzmocnić zdrowie psychiczne naszych uczniów i działać zapobiegawczo, tak aby emocjonalne i psychiczne samopoczucie uczniów uległo poprawie.

Mój "psycholog" jest na przerwie

W ostatnich latach edukacja włączająca okazała się być czynnikiem transformującym stan emocjonalny naszych dzieci. Badania w tym zakresie (Morilla & Pichardo, 2017) wykazały, że edukacja włączająca przynosi różne korzyści, od osobistych po społeczne, o czym przekonamy się poniżej.

Jednym z możliwych wyjaśnień byłaby złożona sieć osobistych interakcji między rówieśnikami, wzbogacona o różnorodność w jej poszczególnych sferach: społecznej, kulturowej, funkcjonalnej, ekonomicznej itp.

Jestem zadowolony z mojego życia

Jakość życia dzieci i młodzieży była i powinna nadal być kluczowym pojęciem przy podejmowaniu zmian i reform w systemie edukacji (Shalock & Verdugo, 2017). Jakość życia ma podwójny komponent i jest definiowana zarówno przez obiektywne, jak i subiektywne aspekty; innymi słowy, jeśli wyobrazimy sobie dwoje dzieci posiadających takie same dobra materialne, możliwe jest, że jedno jest z nich zadowolone i szczęśliwe, a drugie nie.

Dorastanie w otoczeniu tej różnorodności pomaga dzieciom i przyszłym nastolatkom uświadomić sobie różne sytuacje osobiste i społeczne rówieśników oraz, mniej lub bardziej świadomie, porównywać się z tym otoczeniem, które może obejmować rodziny dysfunkcyjne, zróżnicowane funkcjonalnie, doświadczające niepewności ekonomicznej, ubóstwa kulturowego i społecznego itp. Realizacja działań włączających sprzyja dzieciom z trudną sytuacją, potencjalnie zapewniając im wyższy poziom dobrostanu w porównaniu z ich rówieśnikami w innych szkołach.

Kocham siebie takim, jakim jestem

Depresja jest zaburzeniem psychicznym związanym z utratą zainteresowania otoczeniem, poczuciem smutku, winy i niską samooceną. Liczne badania wykazały silny związek między niską samooceną a rozwojem tego zaburzenia (Paxton, Neumark-Sztainer, Hannan & Eisenberg), na które cierpi wielu naszych nastolatków, zwłaszcza dziewcząt.

Wykazano, że edukacja integracyjna zwiększa ogólną samoocenę tych nastolatków, a w szczególności dotyczy to wymiarów samooceny odpowiadających trzem domenom: moralnej/etycznej, społecznej i rodzinnej. Kiedy osiągają ten złożony punkt w swoim rozwoju, dzieci, które miały okazję dorastać w szkole integracyjnej, z etycznego punktu widzenia pozytywnie oceniają swoje zachowanie, czują się bardziej kompetentne i wartościowe w stosunku do rówieśników, a także doświadczają większego zadowolenia z relacji rodzinnych i klimatu emocjonalnego panującego w ich domu.

Postawiłem się na twoim miejscu

Korzyści te nie ograniczają się jednak do wspomnianych wyżej aspektów osobistych; rozciągają się na poziom społeczny. Możliwe, że klucz do tych wszystkich korzyści jest ściśle związany z faktem, że w szkołach integracyjnych dorasta się ucząc się większej empatii. Stawianie się w sytuacji innych, odmiennych rówieśników może prowadzić do wyższego poziomu empatii. Ten mimowolny proces porównywania się z mniej szczęśliwymi w tej czy innej dziedzinie może być kluczem do innych korzyści.

Jestem gotowy do pomocy

Podobnie empatia wydaje się być czynnikiem wyzwalającym rozwój zachowań prospołecznych (Allemand, Steiger, & Fend, 2015), czyli zachowań mających na celu pomoc innym ludziom lub grupom bez oczekiwania czegokolwiek w zamian. Wydaje się, że bycie bardziej empatycznym sprawia, że dzieci są bardziej uważne na potrzeby innych, zwłaszcza tych najbardziej potrzebujących, a co za tym idzie, chętniej angażują się w te zachowania, aby im pomóc, gdy zajdzie taka potrzeba. W szkole integracyjnej rozwijanie tego typu zachowań jest nieuchronnie częścią codziennego życia, zarówno w klasie na poziomie akademickim, jak i poza nią na poziomie bardziej społecznym czy opiekuńczym, zwłaszcza w czasie mniej uregulowanych zabaw, kiedy to dzieci, dzięki pomocy nauczycieli, modyfikują przestrzeń, czas czy zasady zabawy tak, by wszyscy mogli w niej uczestniczyć.

Wszyscy jesteśmy tacy sami i różni

Ostatnim, ale nie mniej ważnym aspektem jest poziom akceptacji osób niepełnosprawnych. Uczniowie w szkołach integracyjnych nie tylko akceptują różnorodność; oni ją przyjmują i nieświadomie ubogacają się, nie wiedząc nawet, jak będzie to wpływać na ich sposób odnoszenia się do innych, sposób myślenia i bycia.

Budowanie różnorodnego społeczeństwa

W początkowym okresie nauka starała się wykazać zalety edukacji włączającej wobec uczniów zwyczajowo doświadczających izolacji; później wykazała, że włączenie nie miało żadnych szkodliwych skutków dla reszty rówieśników, a dziś wiemy, że zapewnia znaczące korzyści dla każdego ucznia zanurzonego w różnorodności.

W świetle tych wszystkich dowodów edukacja włączająca nie stała się opcją edukacyjną, ale jest i musi być drogą ku przyszłości. Choć otwartość na różnorodność zaczęła być wspierana w swoich początkach dzięki dobroczynności prywatnych instytucji edukacyjnych, dziś ma wsparcie naukowe oraz fundament moralny, etyczny i prawny, który nie pozostawia wątpliwości, że jest to jedyna możliwa forma edukacji. Tylko w ten sposób będziemy w stanie uczynić naszą młodzież zdrowszą i szczęśliwszą, zasiewając jednocześnie ziarna bardziej tolerancyjnego, sumiennego i sprawiedliwego społeczeństwa.

Więcej informacji w poniższej bilbiografii:

• Allemand, M., Steiger, A, E., & Fend, H. A. (2015). Empathy Development in Adolescence Predicts Social Competencies in Adulthood. Journal of Personality, 83(2), 229-241.

• Portela, P. & Pichardo Martínez, M.C. (2017). Korzyści z włączenia edukacyjnego: implikacje z perspektywy osobistej i społecznej. Editorial Académica Española.

• Światowa Organizacja Zdrowia. (2020). Spotlight on adolescent health and well-being. Ustalenia z badań w latach 2017/2018. Raport międzynarodowy. Biuro Regionalne WHO dla Europy. Kopenhaga.

• Shalock, R. L., & Verdugo, M. A. (2007). Koncepcja jakości życia w usługach i wsparciu dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Century Zero, 224, 21-36.

• Paxton, S., Neumark-Sztainer, D., Hannan, P. & Eisenberg, M. (2006). Body Dissatisfaction Prospectively Predicts Depressive Mood and Low Self-Esteem in Adolescent Girls and Boys. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 35(4), 539-549.