Blog

Petra van Haren, dyrektor ESHA

Aby wspierać integrację, bardzo ważną rzeczą jest wykorzystanie języka ojczystego uczniów. To nie dziwi, ponieważ ponad połowa ludzkości jest wielojęzyczna, a możliwości są w prawie każdej szkole. Ponadto uczniowie mają obecnie kontakt z innymi językami na portalach społecznościowych czy w grach. Wielojęzyczność powinna mieć swoje miejsce w krajowych programach nauczania. Wielu naszych uczniów ma wielojęzyczną tożsamość ze względu na ich pochodzenie społeczne czy doświadczenie emigracji.

Obecnie większość krajowych programów nauczania koncentruje się przede wszystkim na jednojęzyczności w zakresie finansowania edukacji. Wielojęzyczność stanowi jednak część Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego (CEFR). System ten prezentuje europejskie normy kompetencji językowych. CEFR został opracowany w celu zapewnienia przejrzystej, spójnej i kompleksowej podstawy dla opracowania programów nauczania języków obcych i wytycznych programowych, projektowania materiałów do nauczania i uczenia się oraz oceny biegłości językowej. Wielojęzyczność polega na rozwijaniu umiejętności językowych (czytania, mówienia, pisania, słuchania itp.) we wszystkich rodzajach języków. CEFR opowiada się za rozwijaniem kompetencji wielojęzycznej, ale w większości przypadków ma swoje zastosowanie w koncepcjach uczenia się przez całe życie, a nie w programach nauczania dla szkół podstawowych i średnich.

Równe szanse

Wielojęzyczność może być bogatym źródłem wykorzystywanym przez sektor edukacji. Uczniowie mają swój bagaż doświadczeń, znają swój język ojczysty i zwykle mają doświadczenia kontaktu z wieloma kulturami. Taki potencjał uczniów może wspierać ich integrację w grupie oraz być narzędziem do budowania równych szans w nauce i być inwestycją w ich przyszłość. Uczniowie są istotami społecznymi. Języki są platformą komunikacji i mogą wspierać interakcje międzykulturowe.

Warunkiem jest ustawodawstwo, które aktywnie wspiera takie procesy. A zastosowanie takiego prawa zależy od szkół. Wiele przepisów prawa można ująć uwzględniając nieprzerwany proces rozwoju, który jest dostosowany do postępów w rozwoju uczniów, nacisk na rozwój emocjonalny i umysłowy oraz rozwój kreatywności i zdobycie niezbędnej wiedzy w zakresie umiejętności społecznych, kulturowych i fizycznych, co może przekładać się na to, że uczniowie będą mogli dorastać w pluralistycznym społeczeństwie. Ustawodawstwo mające na celu promowanie aktywnego obywatelstwa i integracji społecznej zapewnia uczniom wiedzę o różnych środowiskach i kulturach rówieśników i umożliwia zapoznanie się z nimi.

Edukacja dwujęzyczna w Holandii

W Holandii w programie nauczania wyraźnie zwraca się uwagę na wielojęzyczność. Wczesna nauka języka obcego (VVTO) oznacza, że szkoły podstawowe oferują swoim uczniom język obcy już od pierwszej klasy. W VVTO najważniejsza jest nauka języka w sposób naturalny i zwłaszcza w pierwszej klasie jes to łatwe do osiągnięcia. Główny nacisk kładzie się na rozumienie i mówienie. W wyższych klasach dzieci uczą się również czytać i pisać w języku obcym. W Holandii w szkołach podstawowych dozwolone jest przeznaczenie do 15% czasu nauczania w języku angielskim, francuskim lub niemieckim. Odpowiada to około 4 godzinom tygodniowo. W trwającym pilotażowym dwujęzycznym szkolnictwie podstawowym (TPO) uczniowie uczą się po angielsku od 30 do 50% czasu.

Edukacja dwujęzyczna w szkołach średnich w Holandii oznacza, że uczniowie uczęszczają na część zajęć w szkole średniej w innym języku. Zazwyczaj jest to język angielski. W niższych klasach liceów i gimnazjów co najmniej 50% lekcji odbywa się w drugim języku. W niższych klasach przygotowujących do kształcenia zawodowego jest to 30% lekcji.

Znajomość języków obcych

Jedną z cech edukacji dwujęzycznej (TTO) jest fakt, że nauczyciele przeszli specjalne szkolenie TTO ze zwróceniem uwagi na umiejętności językowe i nauczanie w TTO. Edukacja w języku obcym nie powinna odbywać się kosztem rozwoju języka niderlandzkiego. Szkoła powinna oferować uczniom zajęcia międzynarodowe. Na przykład wycieczki językowe, wymiany lub warsztaty. Uczniowie ze szkół TTO zdają egzaminy końcowe w języku niderlandzkim. Uzyskują zwykły dyplom w VWO, HAVO lub VMBO. Ponadto otrzymują certyfikat, który świadczy o dodatkowych umiejętnościach. Rodzaj certyfikatu zależy od tego, jaką część szkolenia uczniowie odbyli w języku obcym. Nuffic, narodowa agencja, monitoruje jakość szkół dwujęzycznych. Istnieją wymagania, które muszą spełniać wszystkie szkoły TTO, takie jak: poziomy językowe uczniów i nauczycieli; dobre rozłożenie TTO na przedmioty i materiały dydaktyczne; internacjonalizacja powinna być centralnym elementem polityki szkolnej.

Niedopasowanie w klasie

Włączenie języków obcych do regularnej, wielokulturowej edukacji nie jest łatwe ani oczywiste. Zarówno w szkolnictwie podstawowym, jak i średnim w Holandii, nauczyciele często okazują się niewystarczająco przygotowani do nauczania w klasach wielokulturowych, częściowo dlatego, że ogólnie brakuje strukturalnego osadzenia NT2 (niderlandzki jako drugi język) i różnorodności etnicznej w kształceniu i doskonaleniu nauczycieli. W szkole rzadko spotyka się osobne lekcje poświęcone wielojęzyczności i różnorodności etnicznej. W Holandii dominują programy edukacji jednojęzycznej, w których w klasie używa się głównie języka niderlandzkiego. Taka jednojęzyczna edukacja nie współgra dobrze z bogactwem językowym w klasie i utrudnia zarówno dobre samopoczucie uczniów wielojęzycznych (Agirdag, 2018; Shanahan & Escamilla, 2009), jak i ich wyniki w nauce (Reric, Ferring & Martin, 2015; Białek, 2016).

Wykorzystanie zaplecza językowego ucznia

Nauczyciele wskazują, iż obawiają się utraty kontroli w klasie oraz tworzenia się zamkniętych grup i wykluczenia pozostałych uczniów, ponieważ nie wszyscy uczniowie opanowali wszystkie języki. Nauczyciele uważają też, że konieczne jest opanowanie wszystkich języków ojczystych, by móc je wykorzystać w edukacji uczniów wielojęzycznych, podczas gdy badania pokazują, że tak nie jest. Wiele najnowszych wniosków badawczych z tego zakresu nie dotarło jeszcze w wystarczającym stopniu do świadomości szkół. W praktyce edukacyjnej, w której stosunkowo dużo uwagi poświęca się wielojęzyczności w edukacji, sięga się do repertuaru językowego uczniów, by móc wykorzystać ich wcześniejszą wiedzę i umiejętności, które posiadają w innych językach. Zdarza się również, że uczniowie są nauczani w swoim języku ojczystym. W Szwecji na przykład w latach 80. ubiegłego wieku uchwalono ustawę, która stanowi, że każdy uczeń posługujący się w domu językiem innym niż szwedzki ma prawo do edukacji w języku ojczystym i korepetycji w tym języku.

Język ojczysty ucznia stanowi podstawę do nauki języka niderlandzkiego i wpływa w ten sposób na naukę języka niderlandzkiego (i odwrotnie). Logiczne jest zatem, że uczniowie czasami używają języków innych niż niderlandzki; mieszanie języków jest rzeczą całkowicie naturalną (Delarue, 2018).

Bibliografia:

• Agirdag, O. (2018). Het straffen van meertaligheid op school: De schaamte voorbij. In O. Agirdag & E. R. Kambel (Eds.), Meertaligheid en onderwijs (pp. 44-52). Amsterdam: Boom Uitgevers.

• Białek, E. (2016). Edukacja dwujęzyczna małych dzieci: Przegląd efektów i konsekwencji. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 2, 1-14.

• Delarue, S. (2018). 10 Cruciale inzichten over meertaligheid en taalverwerving. Fons 3(2), 42- 44.

• Reljić, G., Ferring, D., & Martin, R. (2015). A meta-analysis on the effectiveness of bilingual programs in Europe. Review of Educational Research, 85(1), 92-128.

• Shanahan, T., & Escamilla, K. (2009). English language learners: Developing literacy in second language learners-Report of the National Literacy Panel on Language-Minority Children and Youth. Journal of Literacy Research, 41, 432-452.